Fiil Çekimi (Basit Zamanlı, Birleşik Zamanlı, Fiilde Kip)
Fiil çekimleri ikiye ayrılır: Basit zamanlı fiil çekimleri (Haber kipleri ve Dilek Kipleri) ve Birleşik zamanlı fiil çekimleri.
Basit Zamanlı Fiil Çekimleri
Bu bölüm de haber kipleri ve dilek kipleri olarak ikiye ayrılır.
Haber Kipleri
a) Görülen Geçmiş Zaman: (-di, di…) Yapılan eylem, söyleyen tarafından görülmüştür.
Sonuçlar açıklandı.
Çayına su kattı.
b) Duyulan, öğrenilen geçmiş zaman: (-mış, -miş…) Eylemin yapıldığı, başkalarından öğrenilmiştir.
Giderken haber vermemiş.
Söylediklerimi unutmuş.
c) Şimdiki zaman: (-yor) Eylemin, içinde bulunulan zamanda yapıldığını belirtir.
Telefonla konuşuyorum.
d) Gelecek zaman: (-ecek, -acak) Eylemin gelecek zamanda yapılacağını bildirir.
Toplantıya ben de katılacağım.
Artık sen konuşacaksın.
e) Geniş zaman: (-ar, -) Eylemin, uzun bir zaman dilimi içinde gerçekleştiği anlamı vardır. “her zaman” anlamına da gelir.
Toplantıya ben de katılacağım.
Artık sen konuşacaksın.
Yarin sinemaya gidiyoruz. (gelecek zaman yerine) Ayşe de ona bağırıyor ve tartışıyorlar. (duyulan geçmiş zaman yerine) Her sabah koşuyorum. (geniş zaman yerine) Pamuk Prenses birden uyanır. (Öğrenilen geçmiş zaman yerine) Bak, kırıldı! Ne atarsın yere? (Şimdiki zaman yerine) Söylediğimi hemen yapacaksın! (Gelecek zaman, emir anlamı vermektedir.) Atatürk, 1881’de doğdu. (Öğrenilen geçmiş zaman yerine)
Dilek Kipleri
Belirli bir zaman kavramı yoktur. Tasarlama kipleridir.
a) Koşul: (-se, -sa)
Ah, bir zengin olsam… (Dilek, istek belirtir)
Bunu bilse bilse Ahmet bilir. (“yalnızca, sadece” anlamı verir.)
Benimle gelsen de gelmesen de ben gideceğim. (kararlılık)
Alsan da olur almasan da. (eşitlik, farkın bulunmaması)
b) İstek: (-e, -a)
Hele bir gelmeyesin! (Korkutma)
Aklına şaşayım. (Geniş zaman anlamı)
Lütfen, sinirlenmeyelim. (Uyarı, öğüt)
c) Gereklilik: (-meli, -mali)
Bana not bırakmış olmalı. (olasılık)
d) Emir: Çekimi, diğerlerinden farklıdır, 1. şahıs (tekil ve çoğul) çekimi yoktur.
Ödevlerinizi yapın. (emir)
Mehmet Bey(tekil), raporu bugün bitiriniz(çoğul). (Saygı ifadesiyle emir)
Birleşik Zamanlı Fiiller
Basit zamanlı fiillere ek- eylemlerin getirilmesiyle oluşturulur.
