Paragraf, biçimsel olarak bir satır başından diğerine kadar olan bölümdür. İçerik olarak ise bir yazının fikirsel bütünlük taşıyan en küçük birimidir. Paragraf, bir cümleden oluşabileceği gibi birden fazla cümleden de meydana gelebilir.
İçindekiler
Paragrafta Yapı Özellikleri
Bir yazının bütününde olduğu gibi, paragrafta da giriş, gelişme, sonuç bölümleri vardır.
Giriş Bölümü
Giriş bölümünde konu, ele alınan düşünce ortaya konur. Giriş cümleleri genel yargı, konu bildiren cümleler olduğu için “ama, fakat, bunun için, böylece, bu yüzden, çünkü vb..” bağlayıcı unsurlarla başlayamaz.
Gelişme Bölümü
Gelişme bölümünde, girişte ortaya konan fikir, yardımcı düşüncelerle desteklenerek açıklanır. Paragrafı meydana getiren cümleler konu bakımından birbirini takip etmek zorundadır. Giriş cümlesiyle, onu izleyen cümleler arasında anlam bakımından ilgi yoksa veya girişte ortaya konan düşüncenin, ayrı bir paragrafta yer alması gereken başka bir yönü söylenmişse paragrafın akışı bozuk demektir.
Sonuç Bölümü
Sonuç bölümünde ise konu ile ilgili söylenenler özetlenir, bir yargıya bağlanır. Bu nedenle sonuç cümleleri ana fikir cümlesi olmaya daha uygundur.
Paragrafta Düzen
Paragrafın yapısına ilişkin bilgileri üstte verdik. Paragraftaki düzene, dil ve anlatım yönünden nasıl bakılacağını aşağıdaki örnekler üzerinde görelim.
Açıklama: Paragrafta altı çizilen sözcükler, cümleler arasındaki ilginin nasıl kurulduğunu göstermektedir. ilk cümlelerde kullanılan sözcüklerin tekrarlanmasına ve bağlayıcı unsurlarla (aslında, bu arayış) cümlelerin birbirini takip etmesine dikkat ediniz. (Ayrıca ilk cümlenin özelliğine de bakınız. Genel yargı niteliği taşımakta ve konuyu vermektedir.)
Açıklama: Paragrafta altı çizilerek numaralandırılan sözcükler, cümlelerin birbirlerini nasıl izlediğini göstermektedir. Yine ilk cümlenin özelliğine dikkat etmelidir. Sonraki cümlelerde de sırasıyla “böyle, diyelim ki, oysa “sözcüklerinin bağlayıcı unsur olduğuna bakılmalıdır. Sonuç cümlesinde ise asıl söylenmek istenen (ana) düşüncenin dolaylı olarak ifade edildiğini belirtmek gerekir.
Paragrafın düzenine ilişkin bilgilerin nasıl kullanılacağını aşağıdaki başlıklar altında örnekleri verilen soruların çözümlerinde görebilirsiniz.
Paragrafta Yer Değiştirmesi Gereken Cümleleri Bulma
Bu sorularda, paragrafın anlamlı bir bütün oluşturması için iki cümlenin yerini değiştirmek gerekmektedir. Cümleler arasında anlam ilgisi kuran sözlere dikkat edilirse cümlelerin nasıl bir sırayla dizilmeleri gerektiği anlaşılır.
Karışık Verilen Cümlelerden Paragraf Oluşturma
Yukarıdaki cümlelerle oluşturulacak bir paragrafta baştan dördüncü cümle hangisi olur?
A) I
B) II
C) III
D) V
E) IV
Açıklama: Bu tip sorularda öncelikle “İlk cümle hangisi olabilir?” sorusunun yanıtı bulunmaya çalışılmalıdır. İlk cümlenin niteliklerini daha önce vermiştik. İlk cümlenin bulunması için cümleler elendiğinde paragrafın başlamasına en uygunun IV. cümle olduğu görülür. Diğer cümleler arasındaki ilişkiyi ise cümle başındaki bağlaçlar ve tekrarlanan sözcükler (çünkü, bu yüzden; akım, iyi, akımın içinde yer almak, akıma katılmak) sağlamaktadır. Bunlara göre, ilk cümlenin hangi cümleyle sürdürüleceği bulunabilir. IV. cümlede akımların değil, bireylerin önemli olduğu vurgulandığına göre şairin bir akıma bağlı olmayı önemsemediğini belirten cümlenin IV‘ten sonra gelmesi gerekir; zaten III. cümlenin “Bu yüzden”le başlaması, bu cümlede anlatılanın gerekçesinin önce söylendiği anlamını verir. II. cümle “Çünkü” ile başlıyor. Bu da bu cümlenin bir başka cümlenin açıklaması olduğunu gösterir. II. cümlede anlatılmak istenen, şairlerin bir akıma bağlı oldukları için değer kazanamayacaklarıdır. Bu anlamıyla II. cümlenin, III. cümlenin açıklaması olduğu düşünülebilir. I. cümlede “bunun tersi” sözleri ile anlatılanın ne olduğu ise II. cümleden çıkarılabilir: “kötü bir şairin bir akıma katılarak ‘iyi’leşmesi’nin tersi, iyi bir şairin bir akıma katılarak “kötü”leşmesidir. V. cümle de bu anlamı tamamlamaktadır. Buradan anlaşılıyor ki I. cümle, II‘ncinin; V. cümle, I‘incinin devamıdır. Cümle düzeni değiştirilmiş bu paragrafın düzenli sıralanışı “VI, III, II, I, V” şeklindedir. Yanıt A‘dır.
Paragrafın Düzenini Bozan Cümleyi Bulma
Bu tip sorularda, paragraftaki konunun dışına çıkan, bütünü oluşturan cümlelerden anlamca farklı cümleyi bulmak gerekir. Akışı bozan cümle, paragraftan çıkarıldığında parçada bir bozulma, anlamda eksilme olmamalıdır. Cümleler arasında anlam ilgisi oluşturan sözlere de dikkat edilmelidir.
Paragraftaki Boşlukları Tamamlama
Bir paragraftaki boşlukları tamamlamayla ilgili sorular genellikle paragrafın ilk (giriş) ve son cümlelerine ilişkindir. Paragrafın ilk cümlesinin, seçenekler arasından kolayca bulunması için dikkat edilmesi gereken iki önemli özellik vardır:
Bir paragrafın ilk cümlesi, genellikle, paragrafta üstünde durulan konuyu veya o konuyla ilgili asıl düşünceyi genel bir yargıyla içeren cümledir. İlk cümle genellikle, bağlayıcı unsurlarla (ama, bu yüzden, çünkü, bütün bunlar…) başlamaz.
Bir paragraftaki cümleler arasındaki ilgi bağlaçlar, zamirler, bir sonraki cümlede tekrar edilen sözcükler veya birbirini anlamca tamamlayan sözcüklerle kurulur.